Dubinda 'libera volo'
05/04/2013 16:55
 |
| Klaku sur la bildon por vidigi ĝin en plena grandeco |
Niaj decidoj okazas antaŭ ol ni konciiĝas pri ili. Tion oni sciis jam koncerne al simplaj decidoj sed same okazas ĉe pli kompleksaj decidoj.
La volo estas kompreneble libera, tia ĝi estas difinita kaj kiel tian ni perceptas ĝin. Ni ja estas mastroj en la propra domo resp. cerbo. Sed ni ne tute fidas je nia povo. Tio montriĝas en la pleonasma parolo pri "libera volo". Se ĝi estas jam per si libera, sufiĉas "volo", "libera" estas nebezonata, en la akcentado de tiu vorto plidensiĝas la duboj ĉu ni ne vere estas stirataj de aliaj potencoj kaj ĉu ni ne nur imagas tion por necese trompi nin mem.
Tiel tion difinis Marx, li kondukis unuan grandan atakon al la libereco de la volo - "ni estas instrumentoj de sennomaj ekonomiaj potencoj" - kaj la dua atako duonan jarcenton poste alvenis de Freud - "ni estas pelataj de niaj instinktoj". Ambaŭ atakoj estis fundamentaj, sed tamen portataj de la espero ke la libereco estas nur subpremata kaj ke ĝi povas mem trarompi la barojn el propra forto, nome en la socia revolucio resp. en la individua psikoanalizo.
La tri atako venis malpli laŭte, Benjamin Libet (Universitato de Kalifornio) entreprenis ĝin en la jaro 1983 en la publike apenaŭ konata faka ĵurnalo "Brain" (cerbo) sub la titolo "Tempo de konscia intenco por agi rilate al funkciigo de cerba aktiveco". Tio sonas sendanĝera, sed ĝi havas por la demando pri la libereco de la volo tute alian eksplodigan potencialon ol la "Kapitalo" kaj ĉiuj kolektitaj verkoj de Freud kune. Ĉe Libet ne regas iuj fremdaj potencoj pri niaj decidoj, sed io en la cerbo faris ĝin, oni povis mezuri ĝin: Libet petis testpersonojn premi butonon kiam ajn ili deziris tion. Samtempe ili vidis horloĝon kaj anoncis se resp. kiam ili planis la agon de butonpremado. Post tio pasas iom da tempo ĝis la volo fariĝas ago.
Sed pli da tempo pasas en la alia direkto. Libet deprenis de la testpersonoj cerbajn kurentojn kaj rimarkis ke motoraj regionoj de la cerbo - en ili stiriĝas movoj - aktiviĝis antaŭ ol la testpersonoj decidis resp. anoncis ke ili planas la butonpremon. Kaj de tiu tute ne atribuebla "decido" pasis en la eksperimento de Libet 800 milisekundoj.
Se mi do komencas tiun ĉi alineon tute intence per "se", tiam tio ne estas mi kun mia libera volo, sed io en mia cerbo jam decidis tion por mi. Kaj kiam vi decidis legi kaj aŭskulti ĉi tiun sonartikolon, vi ne trovis alian sorton. Tio kompreneble kaŭzis kapskuadon, oni supozis ke al Libet okazis mismezuradoj. Sed lia eltrovo konfirmiĝis - kaj eĉ pliakriĝis - en sekvaj eksperimentoj. Unu okazis sub John-Dylan Haynes en Lepsiko en la jaro 2008. En tiu eksperimento la testpersonoj ne nur povis decidi, kiam ili intencis premi la butonon, ili havis ankaŭ la liberan elekton, ĉu ili intencis fari tion per la dekstra aŭ per la maldekstra mano. Denove la sennoma decido de la cerbo okazis antaŭ la konscia decido de la persono, la laŭtempa distanco ĉi-foje nur estis eĉ multe pli granda, nome 7 sekundoj.
Obĵetoj restis, ili celis precipe sur la fakton ke la eksperimentoj koncentriĝis je movoj kaj iliaj cerbaj centroj. Movoj ja estas tre kompleksaj kaj la konscio plej ofte ne donas multe da valoro al ilia regado. Aliflanke la eksperimentoj montris, ke la frua aktiveco de la cerbo ne limiĝis al la movocentroj, sed montriĝis ankaŭ en aliaj "altaj" regionoj. Pro tio Haynes testis en sia plej nova raŭndo pli komplikan decidon ol tiun pri la momento de la decido pri butonpremo. La testpersonoj devis prikalkuli du nombrojn kiuj aperis sur la ekrano, nome adicii unu el ili aŭ subtrahi la alian el ili. Kaj pri adiciado aŭ subtrahado la testpersonoj mem decidis. Do ne temis pri plenumo de movo, sed pri la konstruado de intenco.
Sed la cerboj agis ĉe la kompleksa elekto same kiel ĉe la simpla, ili denove aktiviĝis antaŭ la konscia decido. "La nekonscia preparado de libera elekto ne limiĝas al la motora sistemo", konkludas Haynes, "anstataŭ tio ankaŭ ĉe decidoj pri abstraktaj intencoj okazas antaŭaj cerbaj aktivecoj". Tamen Haynes trovis diferencon: La laŭtempa distanco en tiu kazo estis malpli granda, nur kvar sekundoj. Eble tamen ĉe ankoraŭ pli kompleksaj decidoj iam la konscio transprenos la povon - kaj la volo fariĝos libera.
La volo estas kompreneble libera, tia ĝi estas difinita kaj kiel tian ni perceptas ĝin. Ni ja estas mastroj en la propra domo resp. cerbo. Sed ni ne tute fidas je nia povo. Tio montriĝas en la pleonasma parolo pri "libera volo". Se ĝi estas jam per si libera, sufiĉas "volo", "libera" estas nebezonata, en la akcentado de tiu vorto plidensiĝas la duboj ĉu ni ne vere estas stirataj de aliaj potencoj kaj ĉu ni ne nur imagas tion por necese trompi nin mem.
Tiel tion difinis Marx, li kondukis unuan grandan atakon al la libereco de la volo - "ni estas instrumentoj de sennomaj ekonomiaj potencoj" - kaj la dua atako duonan jarcenton poste alvenis de Freud - "ni estas pelataj de niaj instinktoj". Ambaŭ atakoj estis fundamentaj, sed tamen portataj de la espero ke la libereco estas nur subpremata kaj ke ĝi povas mem trarompi la barojn el propra forto, nome en la socia revolucio resp. en la individua psikoanalizo.
La tri atako venis malpli laŭte, Benjamin Libet (Universitato de Kalifornio) entreprenis ĝin en la jaro 1983 en la publike apenaŭ konata faka ĵurnalo "Brain" (cerbo) sub la titolo "Tempo de konscia intenco por agi rilate al funkciigo de cerba aktiveco". Tio sonas sendanĝera, sed ĝi havas por la demando pri la libereco de la volo tute alian eksplodigan potencialon ol la "Kapitalo" kaj ĉiuj kolektitaj verkoj de Freud kune. Ĉe Libet ne regas iuj fremdaj potencoj pri niaj decidoj, sed io en la cerbo faris ĝin, oni povis mezuri ĝin: Libet petis testpersonojn premi butonon kiam ajn ili deziris tion. Samtempe ili vidis horloĝon kaj anoncis se resp. kiam ili planis la agon de butonpremado. Post tio pasas iom da tempo ĝis la volo fariĝas ago.
Sed pli da tempo pasas en la alia direkto. Libet deprenis de la testpersonoj cerbajn kurentojn kaj rimarkis ke motoraj regionoj de la cerbo - en ili stiriĝas movoj - aktiviĝis antaŭ ol la testpersonoj decidis resp. anoncis ke ili planas la butonpremon. Kaj de tiu tute ne atribuebla "decido" pasis en la eksperimento de Libet 800 milisekundoj.
Se mi do komencas tiun ĉi alineon tute intence per "se", tiam tio ne estas mi kun mia libera volo, sed io en mia cerbo jam decidis tion por mi. Kaj kiam vi decidis legi kaj aŭskulti ĉi tiun sonartikolon, vi ne trovis alian sorton. Tio kompreneble kaŭzis kapskuadon, oni supozis ke al Libet okazis mismezuradoj. Sed lia eltrovo konfirmiĝis - kaj eĉ pliakriĝis - en sekvaj eksperimentoj. Unu okazis sub John-Dylan Haynes en Lepsiko en la jaro 2008. En tiu eksperimento la testpersonoj ne nur povis decidi, kiam ili intencis premi la butonon, ili havis ankaŭ la liberan elekton, ĉu ili intencis fari tion per la dekstra aŭ per la maldekstra mano. Denove la sennoma decido de la cerbo okazis antaŭ la konscia decido de la persono, la laŭtempa distanco ĉi-foje nur estis eĉ multe pli granda, nome 7 sekundoj.
Obĵetoj restis, ili celis precipe sur la fakton ke la eksperimentoj koncentriĝis je movoj kaj iliaj cerbaj centroj. Movoj ja estas tre kompleksaj kaj la konscio plej ofte ne donas multe da valoro al ilia regado. Aliflanke la eksperimentoj montris, ke la frua aktiveco de la cerbo ne limiĝis al la movocentroj, sed montriĝis ankaŭ en aliaj "altaj" regionoj. Pro tio Haynes testis en sia plej nova raŭndo pli komplikan decidon ol tiun pri la momento de la decido pri butonpremo. La testpersonoj devis prikalkuli du nombrojn kiuj aperis sur la ekrano, nome adicii unu el ili aŭ subtrahi la alian el ili. Kaj pri adiciado aŭ subtrahado la testpersonoj mem decidis. Do ne temis pri plenumo de movo, sed pri la konstruado de intenco.
Sed la cerboj agis ĉe la kompleksa elekto same kiel ĉe la simpla, ili denove aktiviĝis antaŭ la konscia decido. "La nekonscia preparado de libera elekto ne limiĝas al la motora sistemo", konkludas Haynes, "anstataŭ tio ankaŭ ĉe decidoj pri abstraktaj intencoj okazas antaŭaj cerbaj aktivecoj". Tamen Haynes trovis diferencon: La laŭtempa distanco en tiu kazo estis malpli granda, nur kvar sekundoj. Eble tamen ĉe ankoraŭ pli kompleksaj decidoj iam la konscio transprenos la povon - kaj la volo fariĝos libera.